A mula do señor Arana

Esta pasada fin de semana recuperei unha afección que perdera dende que estou en Ecuador: o sendeirismo. Aquí o espazo público é menos seguro ca en Europa e non hai clubes ou asociacións sendeiristas. Mesmo a palabra resulta estraña. Nesta primeira ruta pola reserva ecolóxica de Churute coňecín ao seňor Arana, todo un vaqueiro que me ofreceu subir á súa mula.

O señor Arana. Foto de Ana Paola Echevarría

O señor Arana é un gandeiro que leva toda a vida ou boa parte, non sei exactamente, loitando por sacar adiante o seu gando nestas terras difíciles, de bosque seco tropical, quentes e húmidas, con mosquitos larpeiros que se ceban no gando e nas persoas e teñen o seu paraíso nas zonas húmidas de manglar e lagoa. Son paraxes, por outra banda, cunha biodiversidade única. Cómpre aguzar os sentidos mentres camiñas para escoitar o berro potente dos monos ¨aulladores¨, que che fan pensar en gorilas máis ca en simpáticas criaturas, ver ao paxaro carpinteiro en acción e sorpenderte coa potencia do seu taladrar , descubrir que existen os unicornios na forma, non de équido, senón de canclóns, aves de pesado voar baixo que lle dan nome á lagoa e teñen un característico corniño, ou asustarte co que se comenta das serpes x ou corais.

Ao señor Arana non lle fan moita graza os biólogos da reserva natural. Impídenlle talar árbores para estender a súa zona de gando. E a xente da reserva natural coñece ben o xenio do señor Arana. Sorprendido quedou o noso guía cando viu que nos deixaba pasar de tan bo talante polos seus terreos. Que te vexan como especie exótica por estes lares ten algunhas vantaxes. O estraño a veces fai graza ou causa admiración e entón báixanse algunhas barreiras que son momentos únicos para facer de insider. Outras, o efecto é o contrario. Mais hai que aproveitar cando os ventos veñen a favor :)

Foto de Ana Paola Echevarría

Das mulleres de Cherán ás mártires de Sofán

"Belén, por que no libro que estamos a ler hai tantas mulleres?", pregúntame un alumno. Trátase de "Entre las cenizas", unha selección de reportaxes da época máis dura da narcoguerra en México. En verdade (teño que dicilo aínda que non me creades) non foi intencionado. Realmente ao mellor nin sequera son "tantas" mulleres, ao mellor mesmo son máis os protagonistas homes, pero nas reportaxes están nunha cantidade suficiente como para chamar a atención por superar o umbral crítico da invisibilidade.

Muller en Cherán

http://entrelascenizas.periodistasdeapie.org.mx/

As mulleres están aí, sempre estiveron aí, tamén nas revoltas, explícolles. Como as mulleres da comunidade indíxena de Cherán, en México, que se enfrontaron aos talamontes que roubaban os montes comunais atendendo ordes do narcotráfico ou as mártires de Sofán, a miña aldea, que aló polo 1917 se puxeron de escudo da veciñanza para que a garda civil non disparara.

Era a época da "gripe española" e morreron tantas persoas en Sofán que o cemiterio de toda a vida, a carón da igrexa, non chegaba. As autoridades construíron outro nun terreo que entón era monte, e fixérono sen consultar coa veciñanza, que se opuxo a levar alí @s defuntiñ@s.

Morreu un cativo e a xente negábase a levalo ao monte. A garda civil presentouse no enterro, armada. As mulleres puxéronse á fronte da comitiva. Crían que a elas non lles ían disparar. Mais dispararon, si, e se non lembro mal, catro morreron, unha delas embarazada. Esta historia non acostuma contarse moito na miña aldea. Semella como se doese aínda, como se houbese medo a destapar feridas de vello. Eu escoiteina por primeira vez aos trece anos, coido que cunha profesora de Sociais chamada Charo. Tempo despois, puiden ler o diario dun veciño que presenciou os feitos e os deixou por escrito. Tratábase dun señor "lido". Era dos privilexiados que no seu tempo puideran aprender a ler e a escribir porque o mandaran ao seminario e, aínda que non chegou a cura porque decidiu casar, quedoulle a formación.

Agora son eu quen conto a historia na aula. Por unha vez, non se escoita un chío.