Das mulleres de Cherán ás mártires de Sofán

"Belén, por que no libro que estamos a ler hai tantas mulleres?", pregúntame un alumno. Trátase de "Entre las cenizas", unha selección de reportaxes da época máis dura da narcoguerra en México. En verdade (teño que dicilo aínda que non me creades) non foi intencionado. Realmente ao mellor nin sequera son "tantas" mulleres, ao mellor mesmo son máis os protagonistas homes, pero nas reportaxes están nunha cantidade suficiente como para chamar a atención por superar o umbral crítico da invisibilidade.

Muller en Cherán

http://entrelascenizas.periodistasdeapie.org.mx/

As mulleres están aí, sempre estiveron aí, tamén nas revoltas, explícolles. Como as mulleres da comunidade indíxena de Cherán, en México, que se enfrontaron aos talamontes que roubaban os montes comunais atendendo ordes do narcotráfico ou as mártires de Sofán, a miña aldea, que aló polo 1917 se puxeron de escudo da veciñanza para que a garda civil non disparara.

Era a época da "gripe española" e morreron tantas persoas en Sofán que o cemiterio de toda a vida, a carón da igrexa, non chegaba. As autoridades construíron outro nun terreo que entón era monte, e fixérono sen consultar coa veciñanza, que se opuxo a levar alí @s defuntiñ@s.

Morreu un cativo e a xente negábase a levalo ao monte. A garda civil presentouse no enterro, armada. As mulleres puxéronse á fronte da comitiva. Crían que a elas non lles ían disparar. Mais dispararon, si, e se non lembro mal, catro morreron, unha delas embarazada. Esta historia non acostuma contarse moito na miña aldea. Semella como se doese aínda, como se houbese medo a destapar feridas de vello. Eu escoiteina por primeira vez aos trece anos, coido que cunha profesora de Sociais chamada Charo. Tempo despois, puiden ler o diario dun veciño que presenciou os feitos e os deixou por escrito. Tratábase dun señor "lido". Era dos privilexiados que no seu tempo puideran aprender a ler e a escribir porque o mandaran ao seminario e, aínda que non chegou a cura porque decidiu casar, quedoulle a formación.

Agora son eu quen conto a historia na aula. Por unha vez, non se escoita un chío.